Het gebruik van ledlicht is in de voorbije jaren sterk toegenomen, ondermeer voor video. Maar ook in de fotografie kun je ledlicht gebruiken. Tekst en beeld: Mich Buschman
De meeste ledpanelen bevatten witte leds met een koele kleur (7000K) en amberkleurige leds met een warmere kleur (3000K).
Het principe van ledlicht (Light Emitting Diode) stamt al uit 1962, maar het heeft tot de 21e eeuw geduurd voordat er toepassingen op grote schaal kwamen. Een goede kleurenmenging is er namelijk pas sinds 2006 met de komst van blauwe leds: RGB werd mogelijk en daarmee ontelbare mengkleuren.
De behuizing, meestal in de vorm van transparante epoxyhars, werkt als een bundelende lens. De aard van de gebruikte materialen bepaalt de kleur: een witte led bijvoorbeeld bestaat uit een blauwe led met een gele fluorlaag. Leds vervangen steeds vaker halogeen-, pl- tl,- en spaarlampen en de gloeilamp is sowieso verbannen. Leds zijn zuinig in het verbruik, worden – meestal –niet heet, zijn schokbestendig, goed te dimmen en ‘overal’ op te monteren, tegenwoordig zelfs met honderden op oprolbare flexibele panelen.
Twee Lupolux Dayled spots, vanaf rechts en linksboven. Het toegevoegde licht links op het haar komt van een krachtige led-zaklamp en toont aan, dat je niet zomaar allerlei ledlampen door elkaar heen kunt gebruiken: het zweemt.
Kwaliteitsaspecten
Er zijn werkelijk tientallen soorten lampen met leds. Ook bestaan er kwaliteitsverschillen, die zich niet alleen uiten in de levensduur (‘tot 50.000 branduren!’) maar vooral in de stabiliteit van het licht. Voor het gebruik in verlichtingsapparatuur moet de output vrij van schommelingen zijn en de kleurtemperatuur vast op bijvoorbeeld 5600K (daglicht) of 3200K (kunstlicht). Die laatste zien we ook in varianten tussen 3000 en 3300K. Het belangrijkste kwaliteitsaspect is de CRI-waarde (Color Rendering Index). Het is van groot belang, dat een wit ledlicht ook gemeten als ‘wit’ overkomt, dus zonder groen- of purperzweem. Hoe hoger die waarde; in ieder geval boven de 90, hoe neutraler de weergave. Ledlampen die in de professionele wereld (de omroep- en filmwereld) worden gebruikt; vaak in de vorm van enorme panelen, hebben een CRI van 95 of hoger. Zulke apparaten kosten niet zelden vierduizend euro of meer. Wij houden het hier bij de meer gangbare semiprofessionele uitvoeringen. Wat is er zoal te koop?
Uitvoeringen
Er zijn tal van uitvoeringen, van kleine lampen die je op de camera plaatst tot vrijstaande grotere met wel 800 leds. Ook zijn er ledblokjes, zoals de Lume Cube, die benut worden bij action cams en drones. Er zijn led-macroringlichten voor close-ups, in kwaliteiten voor de hobbyist tot en met de medische fotografie. De ledpanelen hebben meestal een 240 volts adapter en ze kunnen op accu’s werken waardoor je onafhankelijk van het lichtnet bent. Bi-color uitvoeringen hebben evenveel koelwitte als amberkleurige (oranje-gele) leds. Met een draaiknop regel je de kleurtemperatuur tussen 7000 en 3000K. Soms is er een mogelijkheid om voor een daglicht-ledpaneel of -lamp een amberfilter te plaatsen. Om het licht te verstrooien worden soms diffusors (mee)geleverd. Met kleppensets kan de breedtewerking afgeschermd worden. We bekijken hieronder onze ervaringen met enkele ledlampen.
Lupolux Dayled
Het Italiaanse merk Lupo maakt ledlampen in diverse uitvoeringen. De Dayleds 650 en 1000 spreken tot de verbeelding door hun klassieke uitvoering. Het zijn echter ultramoderne apparaten met hoogwaardige COB-leds, die achter een fresnelschijf verplaatst worden, beweegbaar van 18° spot tot 50° flood. Het ‘glas’ van borosilicaat heeft geen chromatische aberratie, wel moeten de leds in de 650 en 1000 modellen met 5600 en 3200K en Dual Color enkele minuten voor gebruik op kleur komen. De CRI is 95, dus aangename, natuurlijke kleuropnamen. De Dayleds zijn dimbaar van 0 tot 100% en de werking is stil; noodzakelijk bij videoproducties. Voor de kleppenset bestaan diverse filters en ‘scattergels’ met vlekkerige patronen. Er is DMX in/out aanwezig en op locatie kun je een V-mount accu plaatsen. De behuizingen zijn van een versterkt technopolymeer en wegen 3,5 kg. De Lupolux Dayleds zijn prijzig (tussen 1250 en 1350 euro), maar bieden een fraaie lichtkwaliteit die filmisch aandoet.
Godox SL-100W
Van recente datum is de Godox SL-100W, we testten de uitvoering met 5600K daglicht. Hij oogt als een monobloc, weegt 2,4 kg en wordt geleverd met een afstandsbediening en standaard (paraplu-) reflector. We kunnen 6 groepen en 16 kanalen instellen, er is temperatuurcontrole en op het display zien we de status, waaronder de power, van 10 tot en met 100%. De opgegeven CRI-waarde is 91. Het licht heeft een lichte purperzweem, maar in een ruimte zonder daglichtinvloed is dat goed te corrigeren. De standaardreflector heeft een Bowens S-bajonet maar de platte, krachtige 28 x 28 mm grote led verlicht slechts een rand daarin. Gebruik met een paraplu werkt echter prima: mooi egaal verlichtend. We kunnen een optionele 17 cm grid in de reflector klemmen, maar helaas geen accu aansluiten. De verkoopprijs is met € 369,- gunstig te noemen.
Dörr DLP-820 LED
Het Duitse Dörr levert allerlei led-panelen, waaronder flexibele modellen. Dit model heeft 400 koelwitte en 420 amberkleurige leds, voor lichtkleuren tussen 3000 en 7000K. Je kunt deze panelen los of als kit – in een draagtas met twee statieven – aanschaffen. Vier kleppen beschermen de leds bij vervoer en schermen strooilicht af. Met vier stroken metaalfolie daarop vergroot je de lichthoek. De bak hangt in een degelijke U-beugel met borgpin. Dörr levert een 240/15V netadapter met snoeren en een kunststof diffusieschijf mee. Je kunt ook een 15 volt accu gebruiken. Met twee draaiknoppen regel je de sterkte en de kleurtemperatuur, op een lcd lees je de waarden af. De 5200K-instelling komt over- een met het daglicht, maar er resteert ondanks de opgegeven CRI van 95 toch een magenta-zweem die echter wel goed te corrigeren is. Om een idee van de sterkte te geven: op 2 meter afstand meet je bij ISO 400 F4 met 1/60 seconde. De sets zijn degelijk uitgevoerd en worden slechts handwarm. De foto- of video-hobbyist krijgt veel waar voor zijn geld.
F&V Z180S Ultra Color
F&V is een jong bedrijf dat ledverlichtingen in verschillende kwaliteits- en prijsklassen maakt. De panelen en ringlichten zijn in kleur- controlegroepen ingedeeld. De Ultra series mogen plusminus 150K afwijken, maar moeten een CRI van 95 of hoger hebben. De Z180S is een Ultra Color led opsteekpaneel. Het bezet dus de hot shoe van een fotocamera, waardoor de microfoon op een andere plaats van een ‘dual console’ komt. Met zes AA-batterijen weegt het geheel 670 gram. Het balhoofd is veelzijdig instelbaar en kan meer aankoppelbare paneeltjes dragen. Een milk diffusion-filter wordt met magneetjes bevestigd en een frost-filter dient ter bescherming van de 90 witte en 90 amberkleurige leds. Met een draaischijfje achterop wordt de kleurtempe- ratuur ingesteld tussen een blauw zonnetje- en een geel gloeilampje-icoon. Voor fotografen is het licht zelfs op vol vermogen vrij zwak. De prijs is fors met € 410,-, maar de kwaliteit is erg goed.
Voor- en nadelen van ledlicht
• visuele controle vooraf
• relatief groot en zwak licht, dus hogere ISO-waarden en kleinere scherptediepte
• alleen met professionele leds vaste witbalans en zweemvrij licht
• geen TTL mogelijk, dus afstand licht tot model is kritisch
• beperkte keus; softboxen, opaline panelen en paraplu’s kosten veel lichtintensiteit
• HSS niet goed mogelijk
• model heeft last van zeer fel licht
• omstanders fotograferen en filmen mee, ook bij verbod
• alle kleuren tussen 3000 en 7000K zijn maak-/mengbaar
• leds hebben enkele minuten nodig om op kleur te komen
