Details! Daar draait het vaak om. In welke vorm van fotografie dan ook. Juist scherpstellen, de perfecte instellingen kiezen én uitgekiend belichten. Dat is een belangrijke basis voor een succesvolle foto.

En toch komt het voor dat je foto ondanks een perfecte scherpte toch belangrijke details mist, zoals in de schaduwpartijen van je foto. Of juist in de lichte delen. De camera lijkt dan moeite te hebben gehad in het overbruggen van de sterke contrastverschillen. De oplossing? High dynamic range, oftewel: hdr!

Camera’s lijken slimme machines. Ze beschikken over talloze functies en mogelijkheden. Hoe nieuwer het model, hoe verbluffender de verzameling features die onder motorkap gehuisvest liggen. En toch kent iedere camera ook vandaag de dag nog een belangrijke tekortkoming: het dynamische bereik.

Met het dynamische bereik wordt aangegeven in hoeverre je camera in staat is om de verschillen tussen licht en donker weer te geven. En hoewel dit steeds beter wordt met het verschijnen van iedere nieuwe camera, is het nog steeds niet optimaal.

Herinner je je die zonsondergang nog die je ooit fotografeerde? De lucht was mooi, maar de schaduwpartijen in de luchten liepen dicht. Of dat landschap, waarbij de velden diepgroen kleurden, maar waarbij de blauwe lucht in een grijze massa veranderde? Het zijn typisch voorbeelden van het gebrek aan dynamisch bereik.

Een camera kan in principe maar één ding tegelijk: óf de details in de lichte delen van een foto vastleggen (in de hooglichten) waarbij de schaduwen dichtlopen, óf het juist vastleggen van de schaduwpartijen waarbij de lucht vaak overbelicht raakt. In de nabewerking kunnen we deze uitersten vaak nog een stukje naar elkaar toebrengen, maar het blijft lastig.

We blijven even in het voorbeeld van een landschap. Als er een sterke zon boven de horizon hangt, is het lastig om alles in de foto goed weer te geven. Maak je hierbij een ‘juiste’ (gemiddelde) belichting, dan zal alles uiteindelijk helaas vlak zijn als er zulke extremen van licht waarneembaar zijn. De lucht zal niet optimaal zijn en ook de rest van de afbeelding niet.

Willen we die lucht nu juist goed belicht hebben, dan zouden we onze foto bewust iets moeten onderbelichten om de sterke zon niet uit te laten bijten. De lucht zal prachtig worden, maar de rest in onze foto wordt ook donkerder. Het gevolg is dat schaduwen dicht beginnen te lopen.

Willen we het landschap per se goed belicht hebben, dan kunnen we ervoor kiezen om onze foto een klein beetje over te belichten. Er zal dan in de schaduwpartijen meer detail ontstaan, maar het karakter van de lucht verdwijnt.

De conclusie mag zijn dat als er extreme verschillen tussen licht en donker in één enkele compositie aanwezig zijn, dat het een kwestie van kiezen wordt: óf de hooglichten optimaal óf de schaduwen.

Maar we willen eigenlijk helemaal niet kiezen. We willen in één foto overal details zien. En dát kan! Hiertoe moeten we gaan werken met hdr. Hdr staat voor high dynamic range, vrij vertaald: hoog dynamisch bereik. Dankzij de hdr-techniek is het mogelijk om in alle delen van de foto optimaal details te laten zien.

We spreken hierbij over drie lichtintensiteiten in een foto: schaduwen, middentonen en hooglichten. Met de schaduwen bedoelen we als vanzelfsprekend de donkere delen in een foto. De hooglichten omvatten de lichtere delen in een foto. Alles wat daar tussenin zit, zijn de middentonen.

Een hdr-foto wordt gemaakt door meerdere foto’s te combineren. Hierbij blijft bij iedere opname de compositie gelijk. De reeks foto’s die gemaakt wordt, wordt later samengevoegd met software om het hdr-beeld te genereren. Het basisprincipe is eenvoudig: we maken een juist belichte foto, een onderbelichte foto en een overbelichte foto.

In de onderbelichte foto zijn de hooglichten perfect in beeld gebracht. De normaal belichte foto laat juist de middentonen goed zien. Als laatste zorgt de overbelichte foto voor perfecte details in de donkerste delen van de foto. Door deze drie foto’s te combineren in software, wordt uit iedere afzonderlijke foto het juiste deel gekozen. Deze juiste delen worden samengevoegd tot een uiteindelijk resultaat.

De hdr-techniek zorgt er dus voor dat we schijnbaar onoverbrugbare contrasten tóch kunnen oplossen. Door simpelweg foto’s met verschillende belichtingen samen te voegen, wordt dit mogelijk. Let wel op dat je consistent werkt. De scherpstelling moet telkens gelijk zijn, en het diafragma en je iso-waarde ook.

Werk ook het liefst in raw in plaats van in jpeg, dan heb je nog meer bewerkingsmogelijkheden.

Het beste is om als volgt te werk te gaan:

• Zet je camera op statief.
• Schakel je beeldstabilisatie uit.
• Kies je compositie.
• Werk op de M-stand en kies je sluitertijd, diafragma en iso. Zorg dat je lichtmeter op 0 uitkomt.
• Maak je eerste foto.
• Pas je sluitertijd aan, zodat de lichtmeter op -1 uitkomt.
• Maak je tweede foto.
• Pas je sluitertijd aan, zodat de lichtmeter op +1 uitkomt.
• Maak je derde foto.

Vaak zijn drie foto’s voldoende. Maar als de verschillen tussen licht en donker extreem zijn, moet je wellicht extra foto’s maken. Vijf in totaal. Of zeven. Altijd een oneven aantal, en het aantal stops dat je de min ingaat, moet je in principe ook de plus in. Het is als een weegschaal die in evenwicht moet zijn. Zo krijg je het perfecte resultaat.

Heb je de reeks foto’s gemaakt? Dan kunnen ze samengevoegd worden. In het cursusonderdeel Nabewerking, verderop, laten we je zien hoe dat gaat!

Wil je het jezelf een beetje makkelijker maken? Je camera beschikt hoogstwaarschijnlijk over een bracketing-functie, waarmee de verschillende belichtingen automatisch ingesteld worden. Je hoeft dan zelf alleen maar in te stellen hoeveel foto’s je wilt maken en hoe groot de stappen in belichtingsverschillen moeten zijn. De camera doet de rest voor je!

Kies je bijvoorbeeld voor 3F of 1EV, dan zal de camera drie foto’s maken met telkens één stop verschil in de belichting.

We hebben kunnen zien dat de hdr-techniek problemen oplost als er sterke contrasten aanwezig zijn tussen licht en donker in een compositie. Hierbij kunnen we denken aan landschappen, zonsondergangen of stadsgezichten met sterke schaduwen. Maar wat te denken van de pittoreske straatjes in de avond tijdens een wandeling door de stad? Heb je gezien hoe fel de straatlantaarns schijnen en hoe ze de donkerste schaduwen werpen op de natte straat, terwijl de maan van oude kaas de luchten kleurt? Er is geen lastiger licht dan het licht van de stad. Dat licht vraagt om een speciale aanpak!

De foto op deze pagina laat in één oogopslag zien wat de problemen in de avond kunnen zijn. De straatlantaarns zijn fel. Zo fel zelfs dat de lichten nu uitgebeten zijn en daarmee dus erg overbelicht. Maar tegelijkertijd zie je dat de donkere schaduwen inktzwart zijn en geen enkel detail meer laten zien. Het is net als de zon boven een landschap, maar de avond is veel extremer. Om deze belichtingsverschillen op te lossen, moeten we rigoureus te werk gaan.

Bij landschappen of een zonsondergang hadden we de oplossing snel voor handen. Men neme hdr, je kiest voor verschillende belichtingen en voilà: een fantastisch eindresultaat is geboren.

In de avond hetzelfde trucje toepassen? Helaas! Je zult bedrogen uitkomen. Zelfs je bracketing-functie of eventuele ingebouwde hdr-functie in je camera laat je volledig in de steek. Je zult niet het resultaat in optima forma bereiken.

Even kort terug naar het basisprincipe: we maakten voor de hdr-foto een goed belichte foto, een onderbelichte foto en een overbelichte foto. Bij veel contrast maakten we er meer. De belichting wordt telkens alléén geregeld door de sluitertijd aan te passen.

We werken in hele stops. Van 0 naar -1 en naar +1 op de lichtmeter. Eventueel nog naar -2 en +2. Of zelfs -3 en +3. Hdr is net een weegschaal die in balans moet komen. Bij de weegschaal naar de minwaarden worden de sluitertijden korter en naar de pluswaarden langer. En daar komt het euvel: bij felle straatlantaarns en zeer donkere schaduwen is zelfs +3 en -3 te weinig om de intense lichtverschillen op te vangen.

Schrik niet. Om de felheid van straatlantaarns op te vangen, moet er misschien wel tot acht of negen stops onderbelicht worden. Houden we de weegschaal aan, dan zou er dus ook tot acht of negen stops overbelicht moeten worden. Echter worden de sluitertijden dan ontzettend lang, met name als we de iso ook nog laag willen houden. Een bijkomend probleem bij flink overbelichten is het ontstaan van lensflare en vlekken, die de lantaarns laten ontstaan. Daarom werken we met avond-hdr net wat anders: we vergeten de weegschaal, en we vergeten het oneven aantal foto’s.

Bij het maken van foto’s voor avond-hdr, maak je ook weer een reeks foto’s. De scherpstelling en de compositie moeten als vanzelfsprekend weer de gehele reeks gelijk zijn. En probeer je iso ook laag te houden.

Bij avond-hdr werken we als basis weer vanuit een foto waarbij de belichting volgens de lichtmeter juist is. De lichtmeter staat daarbij dus in het midden, op nul. Als je je foto maakt, zullen er problemen zijn in zowel de hooglichten als de schaduwen. Dat is normaal.

• Zet je camera op statief.
• Schakel je beeldstabilisatie uit.
• Kies je compositie.
• Werk op de M-stand en kies je sluitertijd, diafragma en iso. Zorg dat je lichtmeter op 0 uitkomt.
• Maak je eerste foto.

Voor de rest van de reeks werken we weer twee kanten op. Ga eerst iets overbelichten, zodat je zeker weet dat je de schaduwen goed belicht hebt.

• Pas je sluitertijd aan, zodat de lichtmeter op +1 uitkomt.
• Maak je tweede foto. Kijk of dit voldoende is. Zo niet, maak dan ook nog een foto met de lichtmeter op +2. Zijn de schaduwen voldoende belicht, dan ga je verder.

Nu maken we de rest van de reeks. Dit zullen bij avond-hdr best veel onderbelichte foto’s zijn.

• Pas je sluitertijd zodat je lichtmeter op -1 uitkomt. Als je je sluitertijdwiel naar rechts draait, voel je weerstanden: klikjes. Drie klikjes zijn één stop.
• Maak nu je eerste onderbelichte foto.
• Maak de sluitertijd weer één stop donkerder (geef je draaiwiel dus drie klikjes naar rechts) tot de lichtmeter op -2 staat.
• Maak je volgende foto.
• Maak de sluitertijd weer korter zodat je één stop donkerder uitkomt. Niet elke lichtmeter laat dit verder dan -3 nog zien, dus maak gebruik van telkens drie klikjes per volgende foto.
• Enzovoort.

Hoeveel foto’s je moet maken, is afhankelijk van de sterkte van de lampen. Een sterke lamp vraagt om meer onderbelichting dan een minder felle lamp. Zodra je bezig bent met het maken van je reeks foto’s, check je na iedere gemaakte foto het resultaat. Pas op dat je niet per ongeluk je statief aanstoot of dat je je camera verdraait. De laatste foto is gemaakt als je ontdekt dat alle details zichtbaar zijn in de felste lampen en lantaarns. Details zichtbaar? Dan ben je klaar.

Ontdek je toch nog een overbelichting, dan ga je door met je reeks. Dat er in de laatste foto genoeg detail beschikbaar is in het felste licht, is ongelooflijk belangrijk. Liever maak je een foto teveel (die je dan niet gebruikt bij het samenvoegen) dan dat je met net te weinig beelden thuiskomt. Elf of twaalf foto’s in een totale reeks is geen uitzondering bij avond-hdr.

De reeks is gelukt! Je hebt een hele serie foto’s handmatig gemaakt. De laatste schakel in het proces van hdr is het daadwerkelijke samenvoegen. Dit kan in gerenommeerde programma’s als Adobe Lightroom, Photoshop of Affinity Photo. Ook is er goedkopere of zelfs gratis software beschikbaar voor deze klus.

Het samenvoegen tot een hdr is niet moeilijk, maar het nemen van de juiste stappen bepaalt wel je uiteindelijke topresultaat. Juist daarom hebben we het samenvoegen en nabewerken van de hdr-foto ondergebracht bij het onderdeel Nabewerking van deze cursus. Je kunt daar stap voor stap het proces volgen en nadoen!